نگاهی به مجموعه داستان « آتش در آب »
نوشته: فریبا کریمی
چاپ: ۱۳۹۶
نشر: پاپریک
این مجموعه از ۱۶ داستان کوتاه تشکیل شده و اولین اثر چاپ شده از این نویسنده است. داستانهای این مجموعه از یک وحدت معنایی خاص بر خوردارند. علاوه براین نظم وتسلسل و یک نوع رابطه ی درونی، آنها را به صورت یک گردنبند شکیل و در خور توجه درآورده است. این ویژگی ها را کم و بیش دراکثر داستانها می توان یافت:
ـ سلاست و روانی همراه باپیراستگی: نثردر عین سادگی،کار برد ایماژ های زبانی را از قلم نیانداخته است. (انگار میان تصاویر زنده راه می رفت.) ص۴۵ (نگاهش خط کمرنگی از گذشته دارد)ص۷۷ و بسیار تصاویر دیگر، کاربرد استعاره های زبانی در نثر فریبا کریمی بسیار ساده اما صمیمی است؛ به طوری که خواننده وجودش را حس نمی کند بلکه در دام کشش داستانی آن می افتد. استفاده به جا و درخور مضمون، از ضرب المثل ها و عناصر فرهنگ بومی جنوب، گاه به طراوت نثر افزوده است. (تو زندان که حلوا خیرات نمی کنند.)ص۹۲ (دستش رو بذاره تو حنا.)ص۹۲ در عین حال که نثر و زبان در هیچ جای متن اسیر تصنع نگشته است.
ـ زبان در بیشتر داستانهای این مجموعه، یکدست است و از هویت شخصیتهای گوناگون فاصله گرفته است. اما در بعضی از داستانها از جمله : «آن روز لعنتی» و «ما هر دو یکی بودیم» نویسنده موفق شده است، زبان شخصیتهای گونا گون را نزدیک به هویت داستانی آنها خلق کند. در «آن روز لعنتی »که داستان به کمک دو شخصیت ساخته می شود، به خوبی از لحنی طنز آمیز در پرداخت روایت، استفاده شده که درنهایت به غافل گیری پایان داستان نیزکمک کرده است. این داستان به دلیل وحدت زمانی و نیز تمرکز بر روی موضوع محوری، همچنین پایان بندی مناسب و غیر قابل پیش بینی، یکی از موفق ترین داستانهای این مجموعه است. در داستان«ما هردو یکی بودیم»اگر چه با پانزده صفحه حجم نسبت به بقیه داستانهای این مجموعه که همگی بین چهار تا شش صفحه هستند، طولانی به نظر می رسد، اما تنوع زبانی و لحن شخصیتهای متعدد، توانسته شادابی و تاثیرگذاری خاصی به آن بدهد. البته اطناب موجود در آن را نیز نمی شود نادیده گرفت، نویسنده می توانست در بازنگری بر بعضی از رخدادهای مشابه و حذف آنها به ایجاز لازم در این داستان نیز دست یابد.
ـ نکته ی دیگری که در پرداخت این داستانها عامل تاثیر گذاری است، توجه خاص به عناصر طبیعی و کنش و واکنش شخصیت ها و حرکت این عناصر بر روی یکدیگر است. در این فرایند است که روایت جان می گیرد. به زبان دیگر می توان گفت : پرداخت داستانها به گونه ای ست که می توان آنها را روایت محور نامید.
ـ از دیگر ویژگی های مشترک در داستانهای این مجموعه که در ساختار درونی آن ها دیده می شود، آن است که داستانها بر بستری کاملا رئال جریان دارند. در عین حال در فضای تشکیک و عدم قطعیت، پیچیده شده اند. این چند گانگی های کارکردی در متن متبلور است.
ـ موضوع اصلی و شاخص مضمونی این مجموعه جنگ و آسیبها و بحرانهای ناشی از آن است. ترکشهای باقی مانده در روح و جسم جامعه، از این درد بی امان اجتماعی، از دغدغه های این روایتها است؛ شش داستان از این مجموعه مستقیما مضمونی ضد جنگ دارند. در داستان «نیزارهای سوخته »تقابل ناخواسته و بی دلیل طرفین جنگ با یکدیگر وکشتار اجتناب ناپذیر غیر نظامیان در این هنگامه در زیرلایه ی روایت نهفته است. نویسنده با ایجاد حرکت و همزمانی میان اجزا و عناصر طبیعی، از قبیل نیزار، مرداب، گرما، خاک، جاده، همراه با کنش شخصیت محوری داستان، فضایی زنده و ملموس ساخته است. مهندسی این سامانه، با ظرافتی خاص توانسته نگاه هستی شناسانه ی راوی را بدون زیاده پردازی، حسی و درونی کند. پایانبندی مناسب و پیچیده در لفافه ی تعلیق آن نیز، ذهن خواننده را بعد از خواندن داستان به خود مشغول خواهد کرد.
از میان بقیه ی داستانها: (آتش در آب، آن روز لعنتی، ما هردو یکی بودیم،گلهای روی صندلی سرد، وقت تمام است) همگی مضمون شان به جنگ بر می گردد. اگر دو داستان آخر را مستثنا کنیم، بقیه آنها هر یک به نوعی هم از جنبه ی ساختاری، هم به لحاظ معنی شناسی، قابل تامل هستند. از همه با هویت تر «آن روز لعنتی »است. در این داستان خشونت، مرگ و در نهایت ویرانی جسمی و عاطفی بازماندگان جنگ به شکل دُملی چرکی در لایه های پنهان ذهن باقی می ماند که گاه به بهانه ای سرباز می کند: اصغر آقا مرد چاق ِوسواسی و شلخته ای که رفتارهای نا متعادلی دارد، مورد نفرت باجناقش که مردی سالم و معقول است واقع می شود. اما فرایند داستان آبستن چیزی خلاف این ذهنیت را دنبال می کند؛ دریک سفر کوتاه بین شهری، بروز یک حادثه منجر به افشای راز باجناق شلخته می شود؛ راوی منضبط و معقول متوجه می شود، این ناهنجاری رفتاری باجناقش ناشی از آثار تخریب روحی و بازتابی از زخم جبران ناپذیر بمباران ها و آسیب های جنگ است که این چنین یک انسان را ویران کرده است.
– تنوع موضوع یکی از ویژگیهای قابل توجه این مجموعه است. به جز جنگ که مضمون غالب بر همه است: نویسنده همچنین فقر، زندگی مشقت بار دست فروشان، ناهنجاری های اجتماعی(اسید پاشی، قتل و مفقود شدن)، خود اتهامی و عذاب وجدان، کار روی دریا و درگیر شدن با امواج و دیگر خطرات آن، مرگ و غافل شدن از حضور ناگهانی اش، روابط متزلزل زناشویی در ساختار زندگی امروز، فضای زندگی شهری و بالاخره سرگردانی انسان در پیچیدگی زندگی آپارتمان نشینی را مورد توجه قرار داده است. مجموعه ی حاضر نوید موفقیت این نویسنده را به همراه دارد.