آمدن گوزن سرخ از آنسوی زمستان
یادداشتی بر مجموعه شعر “روزهای مصرفشده” نوشته سمیه امینیراد
امیرحسین تیکنی
شعر شکستن حصار شبی است که ذهن شاعر علیه آن قیام کرده است. روزهای مصرف شده آنچنان که از عنوانش مشخص است کتابی است که همچون دفتر خاطرات یک شاعر سعی میکند جهان بینی او را در روزهای گذشته ورق بزند. هستیشناسی و جهانبینی با رویکردی شخصی و تحلیلی از موقعیت جغرافیایی و بشری، دستمایه این مجموعه شعر است. نویسنده اثر کوشیده است تا با روایتی انتزاعی، نگاهی نقدگونه به دو خاستگاه درونی و برونی داشته باشد و تبین این دو خاستگاه، در خانه و جهان صورت گرفته است. اینگونه است که شعرهای این مجموعه را باید به دو دسته تقسیم کرد.
دسته نخست اشعاری است که شاعر در آن از فضای شهری و به طور خاص خانه استفاده کرده است. در این دسته از اشعار شاعر نگاهی انتقادی، ابزورد و عصیانگر به چالشهای موجود در زندگی دارد.
“چهارگوشه، مستطیلی، شیشهای، چوبی یا آهنی / زن زندانی در این مساحت مرده است / ماسیده روحی بر دیوارهای آشپزخانه / ظرفی آن طرفتر / کابینی این طرفتر / مردی نشسته روی میز / با سکوتی که سکونش سر میرود از روی شیر / از توی چای / از روی آب / از شکل میز / از پنجره به سیمانیترین دیوار میگریزد / ومستطیلترینشان / اضلاع زنی است که جهان را جور دیگری چیده بود / با ناخنهایش خَش میکشید / بر تابوتی سفارشی / و خیلی شیک / حلقه طناب را / اینبار از گوشهای / از درون خود / محکم تر میبندد (صفحه ۱۴)
هر یک از این شعرها، کنشی است شاعرانه در مجادله با نخوت حاکم بر سرگذشت و سرنوشتی که تقدیر رقم زده است تا این چارچوبها را بشکند و ذهن خواننده را به بستری فرهنگی برای بیرون رفت از آن بکشاند.
در این دسته از شعرها زنانگی نه به معنای احساس، بلکه به معنای مقتضیات اجتماعی و فیزیولوژیک نقشی پررنگ دارد، شاعر با نگاهی انتقادی و مانیفستی به روابط محیطی زن در جامعه تلاش میکند جهانبینی فردی خود را بصورت روشن اما با تصاویری انتزاعی و گاه استعاری بیان کند. آیا حنجرهام میچرخد در حلقوم یک انتزاع؟ / آیا من آن زنم / با سکوت بلعیدهیِ هجا در گلو؟ (صفحه ۷) این بخش پایانی شعر نخست این کتاب است. در ادامه شاعر با شعرهای دیگر به این پرسش پاسخ میدهد. شعرهایی که در آنها اُبژههای ساده زیستن، معنای دیگری پیدا میکنند و شالوده اندیشهای میشوند که از مرگ عمدی میگریزد. پیراهن عروسیام را برایت پست میکنم / پست میکنم این پیراهن عروسی را / با لکههای قرمزش / … / پیراهنی از سنگسار تنها / برایت پست میکنم / با مردهایی مشکی / در برابر آنهمه سفید (صفحه ۱۲)
دسته دوم اشعار این مجموعه، خاستگاهی کنشگر نسبت به کلیت جهانی دارد که به ارث بردهایم، درآن زندگی میکنیم و سالها بعد، قرار است به نسلهای پس از خود بسپاریم. شاعر این مجموعه در بیشتر شعرها، از فضای طبیعت و ابژههایی نظیر دریا، توفان، مرغان دریایی … استفاده کرده است. شعرهایی که در خود داستانی کوتاه با مولفههای زمانی و مکانی دارند و هر یک بصورت استعاری به شاعر این توانایی را داده است که بتواند حرف خود را در قالب شعری مستحکم به خواننده ارائه دهد.
… اما / اگر آن مرغ نیاید چه؟ / با من بگو / آن نمای مرغ دریایی از روبرو کیست / که از پشت عقاب پرواز میکند (صفحه ۴۷)
دایره واژگانی شعرها با توجه به این که این مجموعه شعر ۶۱ صفحه دارد مناسب است و شاعر بازیهای زبانی و ترفندهای واژهگانی را برای جایگزینی با ریتم برگزیده است که سبب شده در خوانش شعرها تکیههای مفهومیِ روایی، قابل درکتر باشند.
دیدگاه نویسنده این دفتر شعر بر محوریت مسایل انسانی است و نویسنده در پختگی اندیشه خود هرگز تلاش نکرده است خود را عقل حاکم بر متن معرفی کند، بلکه با نوعی اعتراض به چگونگی زیستن انسان امروز، به جهان نگریسته است. نیلوفر آبی / قبل از شکفتن / باید از مردابها بگذرد / از پشت مردابها / آزادی / نام کوچک ماست (صفحه ۶۱)
شاعر مجموعه “روزهای مصرفشده” را باید شاعری جدی در شعر امروز دانست. شعری که از لالایی بودن میگریزد و از زیباترین احساسهای انسانی برای روشنگری بهره میبرد. شاعر بیش از هر کس و هر چیز، خویشتنِ خود را مورد نقد قرار میدهد، از منِ نوعی به مفهوم اجتماع و سپس به جهانی که در آن زندگی می کنیم نقب میزند. در این میان باز آدمی را به تنهایی شگرف خود فرو میبرد و میکوشد از مادر زمین در شمایلی هستی گونه مامنی برای پناه انسان امروز ترسیم کند. در یکی از زیباترین شعرهای مجموعه میخوانیم:
بجنبانم هی بجنبان
ای منِ در من
منِ در زهدان
در گهواره
گرمم کن
پنهان در تو میخوابم
ای منِ در من
بجنبانم
و بمیرانم
که مرگ از بیرون نمیآید
از درون زاده میشود.
مجموعه شعر “روزهای مصرفشده” نوشته سمیه امینیراد توسط نشر عقربه به تازگی منتشر و پخش شده است.