سال هاست مي نويسد، از داستان كوتاه و رمان گرفته تا ترجمه آثار ادبي. آنچنان كه حدود ۸۰ عنوان كتاب به قلم او روانه كتابفروشي ها شده، با اين حال چيزي كه بيش از همه منجر به شهرت جمال ميرصادقي ميان اهالي ادبيات و فرهنگ شده كتاب هايي است كه در زمينه تئوري ها و مسائل مرتبط با ادبيات داستاني نوشته است؛ آثاري همچون«جهان داستان ايران»، «راهنماي رمان نويسي»، «زوايه ديد در داستان» و «شناخت داستان». بواسطه همين كتاب ها و كارگاه هاي داستان نويسي اش او را يكي از نويسندگان و محققان موثر در ادبيات داستاني امروز مي دانند كه كتاب هايش براي بسياري از علاقه مندان حكم مرجع دارد. از همين رو اغراق نيست اگر بگوييم بسياري ازنويسندگان امروزمان، حتي آنهايي كه اسم و رسمي دارند خود را با واسطه يا بي واسطه از شاگردان اين پيشكسوت ادبيات معاصرمان مي دانند. ميرصادقي امسال حضوري متفاوت از سال هاي گذشته در نمايشگاه كتاب تهران دارد، آنچنان كه خودش تاكيد دارد اين نخستين مرتبه اي است كه طي تمام سال هاي فعاليت حرفه اي اش بخش قابل توجهي از كتاب هاي او با كمترين حذف و اصلاح از سوي بررس هاي اداره كتاب روانه كتابفروشي ها شده اند. برخي از آثاري كه امسال براي نخستين مرتبه شاهد عرضه آنها به قلم مير صادقي در نمايشگاه كتاب تهران هستيم براي سال هاي بسيار اسير گيرو دارهاي اداره كتاب بوده اند، برخي ۱۵ سال، برخي ۱۰ سال و تعدادي از آنها هم پنج سالي در انتظار مجوز نشر به سر برده اند. با اين حال ميرصادقي همان طور كه خودش تاكيد دارد امسال دست پر به نمايشگاه آمده و اين مساله را هم ناشي از نگاه مدير اداره كتاب فعلي مي داند و خوشحال كه به اصطلاح كتاب هايش چندان زخمي نشده اند! به بهانه برپايي
سي و دومين دوره نمايشگاه بين المللي كتاب تهران درباره تازه ترين آثار اين استاد ادبيات فارسي در گپ و گفتي كه با او داشتيم بخوانيد.
تا جايي كه پيش تر هم گفته ايد تعدادي از آثار شما سال هاست كه در انتظار مجوز نشر هستند، گويا موفق به دريافت مجوز نشر برخي از آنها شده ايد، شاهد عرضه كدام يك از آنها در نمايشگاه كتاب هستيم؟
نمايشگاه كتاب سي و دومين دوره در حالي برپا شده كه تعدادي از كتاب هايم كه سال هاست در گير و دار اصلاحيه و حذفيات عجيب و غيرقابل درك مانده اند بالاخره مجوز گرفته و در آن عرضه شده اند. از همين بابت خوشحالم كه بگويم بالاخره دست پر به نمايشگاه آمده ام. اين اتفاق هم نشات گرفته از نگاه متعادل تر مسئول فعلي بخشي است كه مميزي و بررسي كتاب ها با مديريت او در معاونت فرهنگي انجام مي شود. البته محمد جواد مرادي نيا، مدير فعلي اداره كتاب معاونت فرهنگي حدود پانزده سال قبل مسئوليتي در ارشاد داشت؛ براي صحبت درباره تعدادي از كتاب هايم كه سال هاست پشت سد مميزي مانده اند از من خواست به ارشاد بروم. در زمان وزارت هيچ كدام از آقايان محمد حسين صفارهرندي، سيد محمدي حسيني و علي جنتي در ارشاد مشكل كتاب هاي من حل نشد، واهمه اي ندارم كه بگويم همه كتاب هايي كه از من در آن دوران منتشر شده اند زخمي و مبتلا به اصلاحيه و حذفيات بي اساس هستند. آنچنان كه برخي كتاب هاي آن سال هايم با حذف هاي ۳۰ صفحه اي و حتي بيشتر هم منتشر شده اند و هنوز هم نمي دانم چرا! متاسفانه طي اين دهه ها، اغلب افرادي به مديريت اداره كتاب مي رسيدند كه بدون دانش كافي مانع هاي بي اساس بر سر انتشار آثار مي گذاشتند. تازه اين سختگيري ها در شرايطي بوده كه مردم ما اصلا اهل كتاب و كتابخواني نيستند. هرچند حالا كه چند كتاب از آن آثار پشت مميزي مانده هايم منتشر شده اند اوضاع و احوال نشر بواسطه شرايط اقتصادي مردم به مراتب بدتر از گذشته شده است. طي تمام اين سال ها هر از چندي كه برخي مسئولان قبلي اداره كتاب پيغام مي دادند كه براي گفت و گو به وزارت ارشاد بروم اما هيچگاه قبول نكردم چراكه مي دانستم بي حاصل است. با اين حال بواسطه شناختي كه از آقاي مرادي نيا داشتم وقتي تماس گرفت كه براي گفت و گو درباره برخي از اين كتاب هايم بروم پذيرفتم و حالا برخي كتاب هايم بعد سال ها منتشر شده اند.
و از ميان كتاب هاي منتشر نشده شما بالاخره كدام يك از آنها مجوز نشر گرفته اند؟
كتاب هاي متعددي هستند اما از ميان آنها سه عنوان بيش از سايرين برايم اهميت دارد، «عاشقانه ها و سراب ها» مجموعه داستاني پنجاه و پنج داستاني است كه در حدود پانصد صفحه دارد. اين مجموعه در بردارنده داستان هايي عاشقانه است كه در برخي از آنها به جنبه هاي مثبت عشق پرداخته ام و در مابقي هم به ماجراهاي عاشقانه اي پرداخته ام كه در نهايت به سرخوردگي مي انجامند و از همين بابت است كه در عنوان كتاب با «سراب ها» هم مواجه مي شويد.
اين مجموعه داستان چند سال منتظر مجوز نشر بود؟
بيش از پنج سال منتظر مجوز نشر آن بوده ام كه به تازگي با همكاري انتشارات «صداي معاصر» روانه نمايشگاه كتاب شده است. اما كتاب ديگري كه آن هم بعد از سال ها مجوز نشر گرفته و به نمايشگاه كتاب رسيده است«زاويه ديد در قصه ها» نام دارد. از اهميت قصه هاي شرقي همين بس كه بدانيد اغلب اين قصه ها از شرق به غرب رفته اند، داستان هايي كه از جمله آنها مي توان به «افسانه هاي هزار و يك شب» و «كليله و دمنه» اشاره كرد كه به آن سو رفته و بسياري از نويسندگان بزرگ جهان را تحت تاثير خود قرار داده اند. قصه برخلاف ديگر گونه هاي داستاني اغلب جنبه هاي عام و روانشناسي دارند و از سويي تفاوت بسياري هم با داستان كوتاه، رمان و ساير انواع داستان ها دارد كه علاقه مندان مي توانند در اين كتاب با جزئيات اين مساله آشنا شوند. تا پيش از دوره مشروطه كه هنوز داستان نويسي به شيوه مدرن وارد كشورمان نشده بود، قصه نقش پررنگي در ادبيات داستاني مان ايفا مي كرد.در اين كتاب بخشي از قصه هاي بسيار خواندني قبل از مشروطه را آورده ام كه همه آنها در دايره جغرافيايي كشور خودمان خلق شده اند. ادبيات فارسي از نظر قصه بسيار غني است با اين حال هنوز اقدامي جدي جهت بهره گرفتن از آنها صورت نگرفته، درست برخلاف كشورهاي غربي كه از داشته هاي ادبي خود حتي در صنعت هايي نظير سينما هم بهره بسيار برده اند و موفق به جذب مخاطبان جهاني شده اند. يكي از نكاتي كه درارتباط با قصه هاي ايراني در اين كتاب آورده ام و جاي بحث دارد ويژگي «خرق عادت» است، كارهايي كه در شرايط عادي و بر اساس منطق ما انسان ها به هيچ وجه امكان انجام آنها نيست. جالب است كه بدانيد اغلب قصه هاي مطرح گذشته مان هيچ يك نويسنده مشخصي ندارند بلكه گذارنده دارند. قصه هايي كه برخي از آنها حتي از قرن هايي همچون هفتم و هشتم باقي مانده و به زمان حاضر رسيده اند.
اين كتاب در ادامه اثري است كه پيش تر با عنوان «زاويه ديد در داستان ها» از شما در دسترس علاقه مندان قرار گرفته بود؟
شايد به نوعي بتوان گفت كه بله، در كتابي كه به آن اشاره كرديد به انواع داستان ها پرداخته بودم. اما كتاب ديگري كه آن هم مجوز گرفته اما اطمينان ندارم به دليل مشكلات كاغذ و گراني آن در نمايشگاه عرضه شده باشد، «فرهنگ داستان» است. هر داستان در دسته بندي خاصي جاي مي گيرد كه از جمله آنها مي توان به داستان هاي واقع گرا، ناتوراليستي، غنايي و… اشاره كرد، در اين كتاب با ذكر نمونه به هر يك از اين موارد پرداخته اند كه در نهايت اثري ۶۰۰ صفحه اي شده است. وقتي از لفظ داستان استفاده مي كنيم بايد بدانيم كه شامل تمام انواع ادبيات داستاني از جمله رمانس، داستان كوتاه، قصه و… مي شود تا پيش از مشروطه و قبل از ورود ادبيات داستاني مدرن به كشورمان ما با چنين تنوعي روبه رو نبوديم.
علاوه بر اين چند مجموعه داستان ديگرم هم به تازگي مجوز نشر گرفته، «بوي خوش ياس هاي امين الدوله» و «گل هاي سرخ بر آب» عنوان دو اثر ديگر است كه با همكاري نشر «اشاره» در اختيار علاقه مندان قرار گرفته اند.«گل هاي سرخ برآب»علاوه بر حدود بيست داستان كوتاه شامل تفسير تئوري هر كدام از آنها هم هست. اين دو كتاب برخلاف ساير آثارم زمان چنداني درگير مميزي نبودند. البته چند اثر ديگرم هم مجوز نشر گرفته اند، يكي از آنها كه همين روزها منتشر شده و در دسترس علاقه مندان قرار گرفته مجموعه داستان«پرنده از سر درخت پريد» است كه با همكاري «نشر شالان» منتشر شده است. اين كتاب در بردارنده داستان هايي واقع گرا و همچنين خيالي است كه برخي از آنها كوتاه هستند. البته در ميان داستان هاي اين مجموعه داستاني به نام «ورطه» هم جاي گرفته كه جنبه فلسفي دارد كه در آن از منظر اگزيستانسيال به سرنوشت انسان و مساله اختيار پرداخته ام.
سرانجام «زنان داستان نويس»به كجا رسيده؟ بالاخره موفق به دريافت مجوز نشر آن شده ايد؟
اتفاقا يكي از خبرهاي خوب در ارتباط با همين كتاب است كه بالاخره بعد از پانزده سال از سد مميزي عبور كرده است. «زنان داستان نويس نسل سوم» دربردارنده ۶۶ داستان از نويسندگان زن كشورمان است، از هر كدام يك داستان انتخاب كرده ام و به همراه آنها تفسير و نكات تئوري مرتبط با هر يك را هم نوشته ام. اين اثر را به همه زنان سرزمينم تقديم كرده ام، اين كتاب در راه انتشار با مشكلات متعددي روبه رو شد آنچنان كه حتي يك مرتبه مقدمه كتاب را هشت سال پيش دوباره از نو نوشتم. ايراداتي به اين كار مي گرفتند كه هنوز هم از آنها در تعجب هستم، مي گفتند فلان صفحه فلان داستان كتاب را عوض كن! اين در حالي است كه من حق ندارم در داستان نويسنده ديگر دست ببرم! طي تمام سال هايي كه مشغول فعاليت در حوزه كتاب هستم اين نخستين مرتبه اي است كه چنين سد بزرگي از مقابل كتاب هايم تا حدودي كنار رفته است. اين كتاب البته چند ماهي است كه منتشر شده، نسل اول زنان داستان نويس سيمين دانشور است، نسل دوم پنج نويسنده اي هستند كه از جمله آنها مي توان به شهرنوش پارسي پور، غزاله عليزاده و ميهن بهرامي اشاره كرد. اما در نسل سوم بي اغراق شگفت انگيز هستند چراكه در اين دوره ما با انبوهي از زنان نويسنده روبه رو هستيم، آنچنان كه براي تاليف اين كتاب ناچار به مطالعه آثار بسياري شدم، البته چند داستان از اين كتاب به اجبار مميزي حذف شده كه يكي از آنها از خانم ارسطويي و ديگري هم از خانم سليماني بود. اين كتاب با همكاري نشر مرواريد در اختيار علاقه مندان قرار گرفته است.
اطلاعي از عرضه چاپ جديد آثار گذشته تان در نمايشگاه كتاب داريد؟
نه به طور دقيق نمي دانم، اما اگر اشتباه نكنم چاپ دوم «عرق ريزان روح» كه سال ۸۸ منتشر شده بود و در بردارنده توصيه هايي به نويسندگان جوان در زمينه داستان نويسي است هم در همين ايام منتشر شده است. اين كتاب ۵۱ فصل را شامل مي شود و بيشتر مناسب افرادي است كه زمان چنداني از ورود آنان به عرصه نويسندگي نمي گذرد. اين طور نيست كه بگويم سال هاي گذشته كتابي براي نمايشگاه نداشته ام اما مساله اينجاست كه آنها در شرايطي منتشر مي شدند كه اغلب زخمي شده از مميزي هاي بي اساس بودند و خوشحال هستم كه بگويم براي نخستين مرتبه كتاب هايم اينچنين منتشر شده اند. نه فقط اين سال ها، بلكه حتي پيش از انقلاب هم آثارم با چنين مشكلاتي روبه رو بودند. علاوه بر كتاب هايي كه به نام برخي از آنها اشاره شد به تازگي ترجمه اي هم از من منتشر شده كه پيش تر سيزده مرتبه اي از سوي مترجمان ديگر روانه بازار نشر شده و«جاناتان مرغ نوروزي» نوشته «ريچارد باخ» نام دارد كه ديگران آن را «مرغ دريايي» ترجمه كرده بودند. البته من چندان با اين عنوان براي اسم كتاب موافق نيستم. اين كتاب هم با همكاري «انتشارات صداي معاصر» منتشر شده است.
اين روزها مشغول كار روي چه كتابي هستيد؟
هم اكنون شش رمان آماده چاپ دارم كه به گمانم ناشر موفق به انتشار دو عنوان آنها نشود. علاوه بر اين مجموعه اي از داستان هاي كوتاه كوتاهم كه در بردارنده بيش از پنجاه داستان است با عنوان «بچه هاي آفتاب» هم آماده انتشار است كه هنوز اين مجموعه را به ناشر نداده ام.
□
روزنامه ايران، شماره ۷۰۴۵ به تاريخ ۸/۲/۹۸، صفحه ۱۵ (كتاب)
